Şans Müziği, tüm Amerika kıtasına yayılan geniş bir alandan başlayıp Pennsylvania'daki bir çayırlıkta iki kişinin ördüğü duvarda noktalanıyor. O iki kişinin bu işe nasıl bulaştıkları, işin koşulları, tümüyle şansa bağlı bir gelişme. Ancak Paul Auster'ın dünyasında şans, kimi zaman kazaya, kimi zaman yazgıya, kimi zaman da iradeye benzeyen değişken ve güçlü bir öge. Gerilimle coşkuyu aynı anda aktaran Şans Müziği, her türlü kötülüğe ve haksızlığa uğrarken, bunların karşısında bizim de yapabileceğimiz küçük, ama değerli şeylerin öyküsü. Buroman, Paul Auster'in, Amerika'nın en özgün ve şaşırtıcı düş gücüne sahip yazarlarından biri olma yolundaki somut adımlarından birisi.
Gorki, okuma aşkıyla yanıp tutuşan on altı yaşında yersiz yurtsuz bir delikanlıyken, üniversiteler kenti Kazan'a gelmiş ve yaşam üniversitesinin çetin sınavlarından geçerek kendi kendini yetiştirmişti.Yaşamının acı ve yoksulluk içinde geçen bu döneminde, ilk kez halkçı-ihtilâlci gizli siyasal örgütlere katılmış, Volga boylarındaki köylerde, halk arasında devrimci propaganda ve ajitasyonda bulunmuştu. İşte Gorki, ilerde gerçekçi bir yazar olmasında önemli bir rol oynayacak olan zengin deneyim ve renkli serüvenlerle dolu bu delikanlılık dönemini 'Benim Üniversitelerim'de bütün ayrıntılarıyla dile getirir.
Yanlışlarını düzelterek, daha sağlam bir yapılanmaya kavuşacak olan sosyalist blok, bugün çalkantılı bir evreye girmiştir. Bu olgu, aydınlarımızın, üzerinde enine-boyuna düşünüp, bazı gerçekleri daha sağlıklı bir biçimde ortaya koymasını, dersler çıkarmasını gerektirmektedir. Ama bakıyoruz ki, bazı aydınlarımız, burjuvazinin alkışları ardında uygun adım yürüyorlar.Ayrıca bu yeniden yapılanma ve sağlam zemin arayışı, maksatlı olarak ideolojinin iflas ettiği biçiminde gösterilmek ve aşılanmak istenmektedir. Bu yüzden burjuva toplumunun ve küçük burjuva ideolojisinin ele alınması, daha ince elekten geçirilerek tanınıp, tanıtılması, dünkü günden daha gereklidir diyebiliriz."Küçük Burjuva İdeolojisinin Eleştirisi" toplumsal mücadeleye inanan ve gönül verenlerin başucu kitabıdır.
Kitabın ana karakteri olan "Pelageya" veya bir başka deyişle "Ana", kendisini sürekli döven işçi kocasının ölümünden sonra oğlu Pavel ile başbaşa kalır. Bir süre sonra oğlunu, o kasabadaki kavgacı, geçimsiz gençlikten farklı olarak olgun bir kişiliğe bürünürken bulur. Evleri kitaplarla dolmaya başlayınca Ana, oğlunun gizli yaşantısını merak eder. Pavel, anasını sosyalizm ile ve ezilen işçi, köylü sınıfının burjuvalarla olan çatışmasıyla tanıştırır.
Başta ürkek davranan Ana, bir süre sonra oğlunun yaşantısıyla içli dışlı olmaya başlar. 1905 devrimi patlak verir. Ana, toplulukta etkin bir üye olur. Oğlu ve onun bazı arkadaşları defalarca hapislere düşer. Ana da kentteki başka bir sosyalist genç olan Nikolay'ın evine yerleşir. Mahkemeye çıkan Pavel ve arkadaşları için sürgün hükmü verildikten sonra, Moskova'ya gidip Pavel'in mahkemede yaptığı savunma konuşmasını dağıtmak için hareket eder. Burada fark edilir ve oğlunun yolundan gittiği için öldürülür.
Maksim Gorki yalnız kendi halkına değil, bütün dünya yurtlarına, hürriyeti, barışı ve birbirlerini sevmeyi öğretir. Çünkü O, insanın, insanlığın geleceğinden, güzel günler göreceğinden emindir. Çünkü O, emekçi insanı, koluyla, kafasıyla çalışan insanı, yeryüzünün, gerçek biricik efendisi sayar. O, bu insanın efendiliğe kavuşması için savaşmıştır. O, bu savaşa, bu bahtiyarlık savaşına insanları çağırır...
Düşünüyorum: Gerçekçi, halkçı edebiyatımız üzerinde Maksim Gorki'nin çok hayırlı bir tesiri olmuştur...
Henüz dört yaşında yetim, yedi yaşında ise öksüz kalan Yevsey Klimkovun cümleleri bunlar. Toplum denen karmaşık ilişkiler yumağına çok küçük yaşta, pusuladan yoksun bir şekilde adeta fırlatılan Klimkov, gözlemlerinden ve erkenden edindiği acı tecrübelerinden yola çıkarak bir insan inşa etmeye çalışıyor. Çarlık Rusyasının son zamanlarına denk gelen bu kişilik mücadelesi, dönemin sosyal yapısının insanlara dayattığı mücadeleye karışıyor.
Gorki; adalet, dostluk, güven, aidiyet kavramlarını böyle bir arka planda ustalıkla sorgularken Yevsey Klimkovun kendinden bir "insan yaratma" çabasını da toplumsal olandan ayırmadan aynı usta bakış açısıyla gözler önüne seriyor.
Nazım Hikmet'e "Lenin'i anlamak demek inkılabı Lenin gibi anlamak demektir" dizesini yazdıracak tartışma Maksim Gorkiy ile Lenin arasında geçiyordu. Bu tartışma neydi?
Gorkiy, Dostoyevskiy'nin "Budala"sının sahnelenmesine neden karşı çıkmıştı?
Tolstoy Dostoyevskiy'i neden okunamaz buluyordu ve bir gün "hep başkaları için yaşadım," sözlerini neden söyleyecekti?
Gorkiy, Tolstoy'un ölümünden sonra, ortaya atılan iddialara karşı onu savunmak için neden kalema sarıldı?
"Foma Gordeyev", Gorki'nin ilk ve en vurucu romanıdır. Kokuşmuş bir toplum düzenini şiddetle suçlayan bu eser için, aşk ve adalete susamış cömert yürekli bir insanın acı çığlığı denebilir.Anlatılan olaylar, XIX. yüzyılın sonunda Volga yöresinde ve o zamanki Rusya'nın ticaret merkezi Nijni-Novgorod'da, kapitalizmin yaygınlaştığı ve zengin tüccar sınıfının o güne kadar eşi görülmedik bir yırtıcılıkla ve her türlü vasıtayı mubah sayarak ülkede egemenliklerini kurmaya çalıştıkları bir dönemde geçer.Foma Gordeyev, hem servetinden, hem toplumsal çevresinden tiksinen, kötü bir dünyaya duyduğu kin ve insanlara beslediği sınırsız sevgi uğruna düşmeyi göze alabilen kimseyi temsil eder. Gorki, bu ilk romanında tam anlamıyla siyasi bir eser yazmak istemişse de, bu sınırlı amacın içinde kapalı kalamamış, insani bakımından eşsiz bir roman çıkarmıştır ortaya.
Benim adım Martina yoksa Tobia mı deseydim?
Dedemi çok seviyorum. Hem o benim en yakın arkadaşım. Annemle babamın beni sevip sevmediklerinden emin
değilim. Onlarla değil ama bahçedeki atkestanesi ile konuşabiliyorum. Dedemin yokluğunda bana şanslı
olduğumu, kendi yolumu bulabileceğimi söyledi.
Bulabilir miyim dersiniz?
Çocukluğumun ve gençliğimin uzun inziva eğitimi, benim duygusallığın ayak bağlarından sıyrılarak kesinlikle özgür bir insan olmamı sağladı; gerçeğe susamış bir insan, nefsin, çıplaklığın aşikâr yalnızlığıyla yüzleşmeye cesareti olmayanların pek meraklı oldukları küçük ödülleriyle yetinmeyi bilmeyen biri olarak yetiştim.
Hiçbir şeye tutunma.
Hiçbir şey arzulama.
Hiçbir şey bekleme.
Hiç olmayı bil...
Her Melek Korkunçtur, erişkinlik yolunda bir kız çocuğunun öyküsüdür. Engel tanımayan, her şeyi silip atan bir boranın estiği bir geceye doğar. Dengesiz bir annenin, ilgisiz ve soğuk bir babanın çocuğu olarak, aynı şekilde hiddetli çalkantıların yaşandığı bir evde büyür. Uyumaz, kendine ve çevresine hiç durmadan, kimsenin yanıtlayamadığı, düşünmek bile istemediği sorular sorar; buzdağının görünmeyen kısmının, derinlerin dibindeki ışığın peşine düşer.
Ama Her Melek Korkunçtur aynı zamanda dünyanın benzersiz güzelliğinin de keşfidir. Genç kız ve kadın olma yolunda, şairlerin, yazarların, aşkların, dostlukların tadını çıkaran bir kız çocuğunun öyküsüdür.
O küçük kız, o genç kız, o kadın, bu kitabıyla en öznel ve cesur eserini, hayata dair en çılgın ve en derin felsefesini sunan Susanna Tamaro'dur.
Şairin dediği gibi, "Her melek korkunçtur".
Çünkü güzelliğiyle dehşet uyandırır, huşu verir; kırık kanatlarımızla, karanlıktan doğup bilinmeze açıldığımız yaşamın suretidir o, tıpkı gri bir duvarın dibinde patlamış, güneşi yankılayan bir mimoza gibi.
Çünkü yaşamak demek, kuşanmak zorunda kaldığımız zırhı söküp atarak yeniden, yeniden başlamak; zehri panzehire, nefreti aşka, acıları tükenmez bir sevince dönüştürmek demektir.
Her derin düşünür, anlaşılmamaktan çok anlaşılmaktan korkar. Anlaşılmamak, belki boş gururunu yaralar, oysa anlaşılmak,yüreğini; şöyle diyen duygudaşlığını: 'Ah! Niçin benimki gibi bir zorluğu istersiniz?'
Derin acıların insanı mutlu olduğunda kendini ele verir. Sanki kıskançlıktan ezip çiğnemek, Boğmak ister gibi bir mutluluğu Yakalama yolu vardır. Ah bir bilebilse uçup gidebileceğini!..
Bugüne değin iyi ve kötü üzerine en berbat düşünceler ortaya kondu. Bu, her zaman çok tehlikeli bir şey oldu. Vicdan, iyi bir şöhret, cehennem; duruma göre polisin bizzat kendisi önyargısızlığa izin vermiyordu ve vermiyor. İşte günümüz ahlakı üzerine, her otorite karşısında alınan tavırda olduğu gibi, düşünmemek, pek de konuşmamak gerekiyor. Burada -itaat edilir! Dünya var olduğundan bu yana hiçbir otorite kendisinin eleştiri konusu yapılmasına istekli görünmemiştir. Hele ahlakı eleştirmek, ahlakı bir sorun, sorunlu bir şey olarak ele almak: Nasıl olur? Bu ahlak dışı değil miydi - şimdi değil mi? Ama ahlak, kendisinden eleştiren elleri ve işkence aletlerini uzak tutmak için sadece her türlü korku aracına hükmetmekle kalmaz: Onun güvencesi, kullanmasını çok iyi bildiği bir tür göz boyama sanatında yatar, nasıl "coşturacağını" bilir. Sık sık, tek bir bakışla eleştirici iradeyi felç etmeyi, hatta kendi tarafına çekmeyi başarır. Onun kendine karşı tavır almasını başardığı durumlar da var: Bunun sonucunda irade, tıpkı bir akrep gibi kendini sokar. Ahlak, ta başlangıçtan beri ikna etme sanatındaki bütün şeytanlıkları bilir. Bugün bile onun yardımına başvurmayan hiçbir konuşmacı yoktur.
Kendi evreninden bize farklı bakış açıları sunan Nietzsche'nin ilk kitabı Tragedya'nın Doğuşu ya da Helenizm ve Pesimizin 1886'da yayımlandı.
Tiyatronun kaynağı müzikle bağdaştıran Nietzsche bu kitabunda, Apollonculuğun batı düşüncesine nasıl egemen olduğunu ve Dionysasculuğun olası bir yeniden sunumu olarak Alman romantizminin nasıl Avrupa kültürünün kurtuluşu haline geldiğini vurgulamıştır.
Almancası "Fröhliche Wissenschaft" olan La Gaya Scienza Güneydoğu Fransa`da Kuzey İtalya`da ve Sicilya`nın bazı bölgelerinde yer yer hala konuşulan bir Provence diyalektinde bulunan bir sözcüktür. Ortaçağ Troubadour ozanlarının şiir sanatı anlamında kullandıkları bu sözcük Nietzche tarafından felsefede kullanılmıştır. Şen bilim nedir ve niye şendir? Şen Bilim bir eğlencedir. Mizah yoluyla yapılan post-modern hakikat yolculuğudur. Nietzche için hakikat yolculuğu bir şölendir. Yaşamında sıkıntılar, hastalıklar, yoksunluklar çekmiş birine şen bilim bir hakikat yolculuğudur. O bir hakikat yokuşudur. Acıların yoksunlukların yaşandığı bir dünyada bilimle şen olmak değişim gerektirir. Yaşama ilişkin her türlü problemde bilim insanların karşı tavırlarını şekillendirirken şen bilim bilimi kullanarak yaşamını güzelleştirmeye yönelen insanın yardımcısı olacaktır. Bu anlamda şen bilim hem şen olmayı hemde bilimsel olmayı kapsamaktadır. Felsefi anlamda bir yaşam bilgeliğidir. Ecco Homo adlı yapıtında Nietzche bu sözcüğü şarkıcı, şövalye ve özgür düşüncenin bir birliği olarak kullandığını söyler..
Öyle gibi de, Dickens hakikaten hoşuma gitmeye başladı onu da demeden edemeyeceğim. Geçenlerde denemek için ilk Dickens'ımı elime almıştım; Büyük Umutlar'ı. Ve neredeyse aşık oluyordum o cümlelere, o anlatıma. Bir Noel Ezgisi de bunun üstüne güzel şeyler eklemiş oldu. Dickens okumak için 25-26 sene neden beklemişim hala kendime kızıyorum.
Bir Noel Ezgisi ile Dickens, Ebenezer Scrooge aracılığıyla o eski noellerin ruhunu insanlara yeniden anımsatmaya, anlatmaya çalışıyor esasında. Bu da böyle hani nerede o eski bayramlar ütülü mendiller alınan harçlıklar diye söylenmemize benziyor ama demek ki insanoğlu her yerde aynı. Dickens'ın kitabı yazdığı dönem İngiltere'nin Viktoryen Dönemi'nin başlarına denk geliyor, yazıldığı ortamı ve ruh halini bunu düşünerek değerlendirmek gerek. George Dönemi'nin bitişi, 1832 Reformu ve refahın yükselmeye başlayacağı Viktoryen Dönem'in bir araya geldiği yıllar bunlar.
Jack London, bu romanında bilimsel verilerden ve özellikle Spencer, Darwin, ve Huxley'den yararlanarak ilkel yaşamı ve insanın insan olma serüvenini acılı bir dille anlatır. Ademden Önce'de anlatılan olaylar öylesine canlı, öylesine etkilidir ki, okur zaman zaman kitabın akışına kendini iyice kaptırarak, insanoğlunun ilkel bir yaratık halinden insan haline dönüşümünü görür gibi olur.
Jack London bu yapıtıyla ulaştığı başarının farkında olduğu içindir ki coşkuyla açıklamıştı bunu:
"Gelmiş geçmiş en ilkel öykü budur." (Arka Kapak Yazısı)
Kaptan Larsen'in Dünya Görüşü: "İnsan hayatını demek istiyorsun. Ama yediğin balık ya da hayvan etlerinin insanınkinden hiç bir farkı yok. Böylesine ucuz ve değersiz olan bir hayat için neden hasisce davranayım? Yeryüzünde gemilerden çok daha fazla denizci, fabrikalardan ve makinalardan çok daha fazla işçi var. Neden siz, karada yaşayan insanlar, zavallı insanlarınızı, kentlerinizin kenar mahallelerinde sefil sokaklarınızda barındırıyorsunuz?... Neden bütün hastalıkları ve açlığı onların üstüne yığıyorsunuz?... Bir parça iş için vahşi hayvanlar gibi döğüşen insanlar gördün mü hiç hayatında?..."
(Tanıtım Yazısı Oda Yayınlarının baskısından alınmıştır.)
London, Demiryolu Serserilerinde serseriliği, başıboşluğu ve suça yatkınlığı 19. yüzyılın son çeyreğinde Amerikada yaşanan ekonomik bunalımın fonunda, Amerikan yaşama tarzının ince, çarpıcı bir eleştirisine dönüştürüyor. bu otobiyografik metin, iş bulma ya da seslerini duyurma kaygısıyla dönemin en modern ulaşım aracı olan trenleri kullanarak umuda yolculuk yapan insanları ironik bir üslupla anlatırken, okuru da adeta gerçekliğin katlanılmazlığından koruyor.
